PACH’UN TZIJ (POEMAS)
Ti Nutzuy: Mi Tecomate:
Ti nutzuy, ti nutzuy, Mi tecomate, mi tecomate,
ja rït at uk'wäy nuya', tú llevas mi agua,
ja rït, yatzaqe' chwij, tú me acompañas,
ja rït, at wachib'il. tú eres mi compañero.
Ti nutzuy, ti nutzuy, Mi tecomate, mi tecomate,
rït at jeb'ël ok, tú eres bonito,
rït at jeb'ël ok, tú eres pequeño,
rït at ch'utin ok. tú eres pequeñito.
Ti nutzuy, ti nutzuy, Mi tecomate, mi tecomate,
ronojel nimaq'a' yatinkanoj, todas las mañanas te busco
ronojel q'ij yatink'waj. todos los días te llevo.
Ri ti nupawi': Mi sombrero:
rïn k'o ti nupawi', Yo tengo mi sombrero,
stape' ti pop ri nupawi' aunque sea de petate mi sombrero
k'ak'a' ri ti nupawi' es nuevo mi sombrero.
rïn xinloq'o' ri ti nupawi', Yo compré mi sombrero,
rïn xich'ako' ri ti nurajil, yo gané mi dinero,
roma xink'ayij ti nusakil. porque vendí mis pepitas.
Yalan nitze'en nuwäch, Mis ojos están alegres,
roma niqa' chi nuwäch, porque me gusta,
ri k'ak'a' nupawi'. mi sombrero nuevo.
Ruq'ij ri Ixtän pa Qab'anob'al:
Xinaläx achi'el jun ti kök,
jub'a' ok ye'apon chupan ri ütz k'aslem,
yalan ko'ol ok ri nuk'aslen,
man yipoqonäx ta achi'el npoqonäx jun ala',
nïm q'axon nuna' ri nuk'u'x
roma in ti xtän xkelesaj ri tijonïk chuwe.
Nkelesaj ri nutijonik,
achi'el nikib'än chi re jun ak'al
nkib'esumij pa q'ayis
ri ruwach'ulew man nutzu' ta,
wi ala' wi ti ixtän
rya' yerajo' chi e ka'i'.
¿Achike roma rïx te'ej tata'aj
niwelesaj ri tijonïk chwe?
niwelesaj nik'aj nuk'aslen.
Rïn chuqa' yitikir yich'ob'on achi'el ri ala',
wi öj man yojk'o ta chuwäch re ruwach'ulew
man jun nb'ano ri wäy, man jun nb'ano q'utu'n,
achi'el jun molaj xuruya',
wi man jun ri ruxe' konojel yekatäj.
Ri winaqi' öj k'o wawe' Iximulew,
k'o ruch'ojib'al qawinaqilal,
richin jun ütz k'aslen
RI IK’ NUKAM
Ye jiq’ cha’ xwin il
ri ixoqi’ b’enaq ri ki ch’ab’al
kakam ta ik’
kakam ta ik’.
ak’ala’, k’ojola’ tuna’ ri iwach
kixel pa’ la ik’ nukam,
ntzu’un ache’l k’ik’.
ti raqa’ ichi’ kix b’an chirij.
tiq’osij kach, ti xupuj xul,
ti tzaja’ chaj, ti poroj joq,
cha’ la ik’ nutzu, cha’ mankamta’
ri ik’ eqal ntzolin pa’ ri ruwachib’al.
Ri kaq’iq’ = El aire
Rïn ninjiq’aj ri kaq’iq’ Yo respiro aire
rït najiq’aj ri kaq’iq’ tú respiras aire
konojel niqajiq’aj ri kaq’iq’ todos respiramos aire:
Ri che’, Los árboles,
ri kotz’e’j, las flores,
ri q’ayis, las plantas,
ri chikopi’ los animales.
rïn ninwajo’ ri kaq’iq’, Yo necesito aire
ri ti wukuk nirajo’ ri kaq’iq’, el sapo necesita aire
ri ti xpa’ch nirajo’ ri kaq’iq’, la lagartija necesita aire
ri ti che’ nirajo’ ri kaq’iq’. el árbol necesita aire.
Ri kaq’iq’ nuk’aslen, El aire es mi vida,
ri kaq’iq’ wuchuq’a’, el aire es mi fuerza,
ri kaq’iq’ nuway. el aire es mi alimentación.
Hola te felicito por su trabajo feliz tarde.
ResponderEliminarhola buena tarde
ResponderEliminarGracias... son de gran ayuda
ResponderEliminarHey!! Buen trabajo, me salvaste como no tienes idea, asi que solo queda gradecerte!
ResponderEliminarGRACIAS!!